47-гIа урок
Мукъаза къора аз [ПI], элп ПI пI довзийтар, яздар.
— Маршалла ду шуьга, хьоме бераш!
— Вай дIайолайо рогIера нохчийн меттан урок.
— Яханчу урокехь вайна девзира аз, элп ЦI цI, тахана вайна девзар ду керла аз а, элп а.
— ДIайоьшу вай байт.
Слайд:
Нагахь лаахь ча
Дитта кIел ган:
Хьажор бу вай
Цунна тахь
Боккха, беха… (пIелг) (суьртаца гайта)
— Ца девза муьлха элп го, мулха аз хеза вайна?
Слайд:
Ахь ала сан верасе,
Вола кхана малхбасе,
Ца хьоьжуш кхин… (ПIераске)
— Муьлха элп ду цу тIехь далийнарг?
(элп ПIпI).
— ПI пI элпан хIун билгалонаш го вайна?
Слайд:
Шалха, мукъаза, къора ду
— Вайна тахана девзар ду ПIпI элп а, аз а, цуьнан башхаллаш а.
— Дашна юьххьехь, юккъехь ПI элп а, аз а къасто а, деша а Iемар ду вайна хIинца.
— ХIара хIун ю? (сурт)
(ПIелг).
-Ала ПI ПIелг.
— ПIелг дашна юьххьехь пI элп хеза.
Аз [ПI] мукъаза ду, иза ца лакхало.
— Аз [ПI] къора ду.
ПIелг дашехь цхьа дешдакъа ду.
— ХIара хIун ю?
ПIаьлдиг – тIоьрмиг. (сурт)
— ПIаьл — диг дешехь ши дешдакъа ду.
— Аз [ПI] дешан юьххьехь хеза.
Слайд:
ПI — хIара зорбанан доккха элп ПI ду
пI — хIара зорбанан жима элп пI ду.
— Тидам бе элпийн.
— ПIпI элп яздеш шина хьаьрках пайдаэцна
Слайд:
П+I
— Элп ПIпI шалха ду.
— Бераш, вай хIинца Iамор ду дешдакъош деша.
— Вай ПIпI элпана улло дуьллу кхин цхьа элп А.
Олуш [пI] аз а ца хадош, дIадеша дешдакъа. (Бераша дIадоьшу)
— ПIА.
— Юха вай дуьллу элп Е. ДIадеша аз а ца ходуьйтуш.
— ПIЕ
— ХIинца дIадеша аз а ца ходуьйтуш.
— ПIаь.
5. Дешнаш дешдакъошка доькъуш, дIадоьшур ду вай хIинца
ХумпIар (тапчин ботт).
— Хум — пIар дешан ши дешдакъа ду кобура
пIаьлдиг — пIаьл –диг
хумпIар — хум-пIар
пIераска — пIе-рас-ка
пIелг
— ХIинца вай Iамор ду доккха а, могIанан ПIпI яздан.
Слайд:(Йозанан элпаш гайтар)
ПI — йозанан доккха элп ду;
пI — могIанан элп ду.
-Муьлха могIан чу яздо вай йоза?
Вай йоза яздо жимачу могIан чу
Слайд: (йозанан элп дилларан схема гайтар)
МогIанан элп пI яздо йозанан белхан могIан чохь.
Слайд:
(п) – хьалхара хьаьрк ду,
I — шолгIа хьаьрк ду. И ши хьаьрк вовшахтесча кхоллало шалха элп пI.
— ХIинца и элп яздан Iемар ду вай.
Слайд: (анимацица гойту)
— Элп муха дуьллу а хьовсуш, тIаьххье хIаваэхь язде элп пI.
— Юха кепе хьовсуш, тетрадаш тIе яздийр ду вай могIанан элп пI.
ПI — элп доккха а, жима а хуьлу.
— Маца яздо вай доккха элп?
Доккха элп вай яздопредложени йолош, долахь цIерашкахь а.
Слайд:
гойту доккха а, могIанан а ПI пI.
— Хьовсал, хIун башхалла ю хIокху шина элпана юкъахь?
(и ши элп вовшех къаьста барамца: доккха а, жима а хиларца)
-ХIинца вай яздийр ду доккха элп ПI.
-Кепе а хьовсуш вай яздийр ду йозанан доккха элп ПI.
Слайд: (анимацица гайтар)
:
— Элп муха дуьллу а хьовсуш, тIаьххье хIаваэхь язде элп ПI.
— Юха кепе хьовсуш, тетрадаш тIе дIаязде йозанан доккха элп ПI.
ПI ПI ПI ПI ПI ПI ПI ПI….
-Бераш, дIаязде вай хIинца дакъошка а доькъуш, лакхахь ваьш далийна дешнаш?
ПIаьл-диг пIаьл-диг пIаьл-диг пIаьл-диг…
ПIе-рас-ка пIе-рас-ка пIе-рас-ка пIе-рас-ка…
— Бераш, тахана вайна девзи мукъаза аз а, элп аПI пI, иштта иэлп яздан а, иза юкъахь долу дешнаш дакъошка декъа а, яздан а, деша а Iеми вайна.
Таханалера урок кху тIехь чекхйолу, хьоме бераш. ЦIена шайн къоман мотт а хууш, оцу меттан сий дан беркате тIаьхье кхиайойла шух Дала! Iодика йойла, марша Iойла!
Пайдаэцна литература:
I.С.Э. Эдилов «Ловзуш, Iема» Соьлжа-гIала: ГУП «Книжни издательство», 2007.
ХIоттийнарг: Хаджимуратова Р.М.
Нохчийн меттан а,литературин а хьехархо.
МБОУ «СОШ №54» г.Грозный