Нохчийн меттан интернет урокан хIоттам Урок№30.
Тема: Мукъаза аз а, элп а Къ къ довзийтар, яздар.
— Маршалла ду шуьга, хьоме дешархой!
— Вай хIинца дIайолор ю рогIера нохчийн меттан урок.
— Тахана суна шуна довзийта лаьа керла аз а, элп а.
ХIетал-метал хаийла шуна:
Слайд:
— Гурахь бовхачу махка дIа а ца доьду, эшар ца локху, ткъа «къар-къар–къар» – бохуш дека.
— Алий вай, хIун олхазар ду дуьйцуш дерг?
Олхазар-къиг.Нийса боху.
— Ала массара къиг.
— Муьлха аз хеза вайна къиг дашна хьалха?
Вайна хеза аз [къ] нийса ду.
— Тахана урокехь вай дуьйцур ду Къ элпах лаьцна.
-Хьовсур ду вай муха кхоллало Къ элп.
Слайд:
К+ъ=къ
К хьаьркана тIе ъ хьаьрк тоьхча кхоллало элп Къ
Къ элп шина хьаьрках лаьтташ ду.
— Бераш Къ элп шина хьаьрках кхолладелла хилча и муьлха элп ду?
Къ элп шалха элп ду.
— Къ элп мукъа ду я мукъаза элп ду хьовсур ду вай.
— Яккха къ элпан цIе (къ-къ-къ)
— Муха алало цуьнан аз, паргIат я хала?
Олучу хенахь багахь хIаваана цхьацца дуьхьалонаш хуьлу.
— Нийса боху, Къ элп олуш багахь хIаваана дуьхьало хуьлу, цундела Къ мукъаза элп ду.
— Зорбанан Къкъ элп довзуьйтур ду вай хIинца.
Слайд:
Къ – хIара зорбанан доккха Къ ду:
къ – хIара жима зорбанан къ ду.
— Къ элп юкъахь долуш дешдекъош доьшур ду вай:
Слайд:
Къа къо къу къи къе
Акъ окъ укъ икъ екъ
— Ткъа хIинца, къ элп хьалхадолуш, дешнаш деша хьовсур ду вай:
Слайд:
Къолам, къиг, къам, къонах, къастам, къола, къурд, къовсам, къамел, къепал.
— Ткъа хIинца, къ элп юккъехь долу дешнаш доьшу вай:
Слайд:
Дакъа, мукъам, докъар, локъам, бекъа, экъа,къамкъарг, шекъа, пекъар
— ХIинца къ элп чаккхенгахь долуш дешнаш доьшу вай:
Мукъ, букъ, халкъ, лекъ, некъ, дукъ.
— ХIинца вай Iамор ду доккха а, могIанан а Къкъ яздан.
Слайд: (Йозанан элпаш гайтар)
Къ – хIара йозанан доккха элп ду;
къ — могIанан элп ду.
Слайд:
(к) – хьалхара хьаьрк ду,
ъ — шолгIа хьаьрк ду. И ши хьаьрк вовшахтесча кхоллало шалха элп къ.
МогIанан элп къ яздо йозанан белхан могIан чохь.
— ХIинца вайи элп яздан Iемар ду вай.
Цкъа хьалха хIаваэхь яздан хьовсий вай элп къ.
Слайд:
— Элп муха дуьллу а хьовсуш, тIаьххье хIаваэхь язде элп къ.
— Юха кепе хьовсуш, тетрадаш тIе яздийр ду вай могIанан элп къ.
Къ — элп доккха а, могIанан а хуьлу.
— Доккха элп вай яздо предложени йолош, долахь цIерашкахь а.
Къ-
къ-
— Хьовсал, хIун башхалла ю хIокху шина элпана юкъахь?
Нийса боху и ши элп вовшех къаьста барамца: доккха а, жима а хиларца.
— ХIинца вай яздийр ду доккха элп Къ.
Слайд:
(Анимацица гойту доккха а, могIанан а элпаш Къкъ.)
— Кепе а хьовсуш вай яздийр ду йозанан доккха элп Къ.
КъКъКъ……
Слайд:
— Вай яздийр ду къ юкъахь долуш дешдакъош.
къа къо къу къи къе
акъ окъ укъ икъ екъ
— ХIинца вай далор ду къ элп юкъахь долу дешнаш?
Суьртийн цIераш яха, ала мичахь хеза вайна аз [къ] хIокху дешнашкахь:
Слайд:
Къолам бекъа моьлкъа некъ
Аз [къ]хез: къолам дашехь хьалха; бекъа, моьлкъа – юккъехь; некъ дашехь – тIехьа.
— ХIинца, шина дешдекъах лаьтташ долу дешнаш дакъошка доькъуш, схьаяздийр ду вай и дешнаш:
Слайд: (нийса иштта хир ду)
Къо-лам бе-къа моьл-къа некъ
— Вай Iамийнарг тIечIагIдеш кхин ацхьа тIедиллар кхочушдийр ду вай:
— ХIокху дешдакъошца дешнаш кхолла:
Слайд:
Къа-
Къе-
Къо-
Слайд: (нийса иштта хир ду)
Къа—къадо, къада, къаго, къаро, къамел;
Къе—къега, къеда, къежа, къемат, къера;
Къо—къолам, къора, къонах, къола, къона.
— Вай Iамийнарг тIечIагIдеш кхин цхьа тIедиллар кхочушдийр ду.
Дайна элп схьакаро хьовса:
— Оцу элпана буха сиз хьакха.
Слайд:
Слайд: (нийса ишттахир ду)
Моьлкъа, букъаш, докъар, къехо, къовсам, къиг, мукъам, мукъ, бакъо.
Къиг-дош юкъахь предложени хIотта а яй, дIаязъе. Къ элпана кIел сиз хьакха.
Слайд:
Слайд: (нийса иштта хир ду)
Тхуна новкъахь къиг гира.
— Бераш, тахана вайна девзи мукъаза аз а, элп Къкъ, иштта и элп яздан а Iеми вайна.
— Кху тIехь вай таханлера урок ерзор ю.
— Шун Iодика йойла. Марша Iойла.
Дудаева Ирса Хожаевна.