Урок №27
3-гIа класс
Урокан цIе: ЦIердешнийн терахьашца хийцадалар.
— Де дика хуьлда шун, хьоме дешархой!
— Мотт — иза Дала вайна делла деза совгIат ду. Мотт ца хилча, вайга вешан дагара дийцалур дацара, дагахь дерг хаийталур дацара цхьаьнгге а. -Маттехула ю адамаша вовшашца лелош йолу юкъаметтигаш, гергарлонаш, вайнехан гIиллакхаш а. Цундела, Далла хастам а беш, вешан мотт дика Iамо а, хаа а беза вайна.
— Хьовсур ду вай, хIун башхалла ю цхьаллин терахьерчу а, дукхаллин терахьерчу а цIердешнашна юккъехь:
Слайд:
Пепнаш гIа долу дитташ ду.
И наьрташ кхуьу лаьмнийн хьаннашкахь.
— ХIинца хуьйцур ду вай и пепнаш, дитташ, наьрташ лаьмнаш, хьаннаш боху дешнаш цхьана хIуманах лаьцна дуьйцуш санна.
Нийса иштта хир ду.
Слайд:
Поп гIа долу дитт ду.
И наьрт кхуьу ламанан хьуьнхахь.
— Бакъон тIехь болх бийр бу вай хIинца.
— Тахана вай Iемар ду цхьаллин а, дукхаллина, а цIердешнаш вовшех къасто.
Слайд:
ЦIердешнаш терахьашца хийцало.
Цхьаллин терахьехь долчу цIердашо — цхьа хIума,
Дукхаллин терахьехь долчо шиъ а, цул сов а хIуманаш билгалйо.
Масала: поп — пепнаш; дитт — дитташ; наьрт — наьрташ;
лам — лаьмнаш; хьун — хьаннаш.
Слайд:
Дукхаллин терахьерачу цIердешнийн –й, -ш, -аш чаккхенаш хуьлу.
Масала: дешархо-й, олхазар-ш, мехк-аш.
— Iамийнарг тIечIагIдеш тIедахкарш кхочушдийр ду вай:
— Схьаязде цIердешнаш шина бIогIамалге: (хьалхарчу бIогIамалге цхьаллин терахьехь дерш; шолгIачу бIогIамалге дукхаллин терахьехь дерш)
Слайд:
Майданаш, дийцарш, кхораш, некъаш, шичой, наной, мархаш, тIам, хьоза, къам, нохчи, кетар, аренаш, седа, школа, дешархо.
— Нийса иштта хир ду.
Слайд:
тIам майданаш,
хьоза дийцарш,
къам кхораш,
кетар некъаш,
седа шичой,
школа наной,
дешархо мархаш
— ХIара дешнаш дукхаллин терахье даха.
— Маса хIума билгалйо хIокху дешнаша? (Цхьа хIума)
Слайд:
Борз — …
Зингат — …
Цхьогал — …
Сурт -…
Хи -…
Седа — …
— Нийса иштта хир ду.
Слайд:
Борз — берзалой
Зингат — зингатий
Цхьогал — цхьогалш
Сурт — суьрташ
Хи — хиш
Седа – седарчий.
Слайд: (суьрташка а хьаже дIадеша)
куьзганаш куьзганаш
шекар шекар
кхор кхораш
шура шура
— Дешнашка а, суьрташка а хьажий, шайна хетарг ала .
Массо а цIердош хийцалой терахьашца?
Слайд:
Дагахь латтаде: цхьадолу цIердешнийн дукхаллин терахь ца хуьлу, цхьадолчу цIердешнийн цхьаллин терахь ца хуьлу.
— Кхин а цхьа тIедиллар кхочушдийр ду вай:
— ДIадеша цIердешнаш.
Слайд:
Моз, кхораш, йоькаш, хIаваъ, чай, шекар, тIо, таьлсаш, ирс, шура, кIалд.
— ХIокху рогIаллехь схьаязде цIердешнаш:
а) терахьашца хийцалуш долу цIердешнаш;
б) цхьаллин терахьехь бен ца хуьлу цIердешнаш;
в) дукхаллин терахьехь бен ца хуьлу цIердешнаш.
Нийса иштта хир ду.
Слайд:
а) кхораш;
б) моз, хIаваъ, чай, шекар,тIо, ирс, шура, кIалд;
б) йоькаш, таьлсаш.
— ХIокху урокехь вайна хии хIун башхалла ю цхьаллин терахьерчу дукхаллин терахьерчу а цIердешнашна юккъехь. Девзи цхьаллин терахьехь бен ца хуьлу цIердешнаш а, дукхаллин терахьехь бен ца хуьлу цIердешнаш а.
— КхидIа а нохчийн мотт Iаморехь кхиамаш хуьлда шун.
— Iодика йойла. Марша Iойла.