3 класс. Урок №24
Урокан цIе: Суффикс.
-Маршалла ду шуьга , хьоме бераш! Тахана Делан лаамца юха а цхьаьнакхийти вай нохчийн меттан рогIерчу урокехь. ДIадахнарг диц ца деш, керланиг Iаморехь лакхенаш йохуш, нохчийн меттан хьурмат деш, тIаьхье беркате йойла вайн Везачу Дала!
—ХIокху урокехь вай дуьйцур ду суффиксах лаьцна.
-ХIетал-метал хаьийла шуна.
Слайд:
Орамна со тIехьа лаьтта,
Дашна керла маьIна ло.
Цуьнца даим цхьана язйо
ХIун деш дакъа хир ду со?
-ХIун ю иза? (Суффикс).
-Шен муьлха билгалонаш йийци цо вайна? (Орамна тIехьа лаьтта, дашна керла маьIна ло).
-Вай тахана Iамор ю суффикс . Iемар ду цуьнан гIоьнца керла дешнаш кхолла.
Слайд:
Суффикс дешан дакъа ду. Иза орамна тIехьа лаьтта.
—Суффиксан гIоьнца керла дешнаш кхоллало:
Слайд:
Болх — белхало
Некъ — некъахо
Дика — дикалла
— Суффикс шина тайпана ю: керла дешнаш кхуллуш ерш а, дешнийн кеп хуьйцурш а.
Слайд:
Керла дешнаш кхуллурш Дешнийн кеп хуьйцурш
хьун — хьуьнхо ЧIешалг
лам — ламанхо бIелиг
юрт — юьртахо кIохцалг
вота — вотанча гIорзалг
гIала — гIалахо чамхалг
мохк — махкахо хелиг
ваха — вахархо чкъуьйриг
теша — тешам сараг
-Лахахь далийначу кицанашкахь тIадамийн метта суффиксаш яхка хьовсий вай.
Слайд:
Аьлла… дети делахьа, цааьлла… деши ду.
БIаьрг-стешх…, куьйг-майра….
Дика лула…вешел а тоьлу.
Аьтто боцчохь юхавала… стешх… яц.
— ТIедиллар нийса кхочушдинехь иштта хила деза.
Слайд:
Аьлларг дети делахьа, цааьлларг деши ду.
БIаьрг-стешхалла, куьйг-майралла.
Дика лулахо вешел а тоьлу.
Аьтто боцчохь юхавалар стешхалла яц.
-Лахарчу дешнех -лла, -р, -ло, -хо, -ча суффиксийн гIоьнца керла дешнаш кхоллий вай.
Слайд:
Деша
Хабар
Мангал
Юрт
Ледар
Хаза
Говза
Лор
Дукха
— Нийса кеп иштта хир ю.
Слайд:
Дешар
Хабарча
Мангалхо
Юьртахо
Ледарло
Хазалла
Говзалла
Лоьралла
дукхалла
-Вай тахана дийци суффиксах лаьцна .
-Iеми цуьнан гIоьнца керла дешнаш кхолла а .
-Бераш, кху тIехь вай урок чекхйолу.
-Хезнарг кхето а, гинарг схьалаца а хьекъал, кхетам лойла вайна АллахIа!
-Шайн мехкан а, меттан а пусардеш, дика дай а, оьзда мехкарий а кхиадойла шух Дала!
-Iодика йойла шу! Марша Iойла!
Тесташ (хаттарш)
I.Суффиксин гIоьнца кхолладелладо шкъастаде:
а)дуьне ;
б)кIади;
в)махкахо+
2.Маса тайпана хуьлу суффиксаш?
а)5;
б)2;+
в)4;
3.Суффиксаш лаьтта….
а)орамна хьалха;
б)орамна тIехьа;+
в)орамна юккъехь.
4.Шина суффиксица кхолладелла дош билгалдаккха:
а)махкахо;
б)вахархо;+
в)хьехам.
5.Чолхе дош бигалдаккха:
а)хьун;
б)безам;
в)Даймохк.+
Пайдаэцна литература:
I.Эдилов С.Э. «Самукъане грамматика» Грозный.Издательство « Арфа-Пресс»,20I0г.
2.Мациев А. «Нохчийн-оьрсийндошам».
3.Солтаханов Э.Х.,Солтаханов И.Э. «Нохчийнмотт» 4-гIа класс.Издательство «Глобус»,20IIг.
Составитель : учитель чеченского языка МБОУ «СОШ№54 « г.ГрозныйХаджимуратова Р.М.