Урокан цlе: Аьзнаш, элпаш, дешдакъа.
— Де дика хуьлда шун,сан лераме дешархой! Тахана юха а рогlера цхьаьнакхетар хили вайн. Воккха ве со, ненан мотт безаш а, цуьнца шун йолу марзо, де — дийне мел дели алсам йолуш хиларна.
Тахана вай дуьйцур ду аьзнех а, элпех а, дешдакъойх а лаьцна.
— Вай хlинца хьовсур ду шуна лахарчу классашкахь lамийнарг дагадогlий.
— Аьзнаш муха кхоллало, элпаш стенах олу, дешдакъа муха хуьлу?
— Карладахий вай?
Слайд:
Аьзнаш lамочу lилманах фонетика олу.
Аз стенах олу, маса тайпана хуьлу аьзнаш?
— Кийрара схьадолуш долу хlаваъ озе дерзарх, аз кхоллало. Аьзнаш шина тайпана хуьлу: мукъа а, мукъаза а.
Кийрара схьадолу хlаваъ паргlат озе дерзарх мукъа аз кхоллало.
Слайд:
Мукъа аьзнаш исс ду: а, аь, о, оь, у, уь, и, э, ы.
Масала: алу, аз, аьрзу, аьлха, оьпа, доьша, уьстагI, эмкал, апари.
Мукъа элп ялх ду: е, ё, я, яь ю, юь.
Масала: етт, ялта, яьшка, ялгlу, юрт, юьртахо, ярташ.
Кийрара схьадолу хlаваъ цхьацца дуьхьалонашца озе дерзарх мукъаза аз кхоллало.
Слайд:
Мукъаза аьзнаш ткъе кхойтта ду: б, в, г, гl д, ж, з ,й, к, кх, къ, кl, л, м, н, п, пl, р, с, т, тl, ф, х, хь, хl, ц, цl, ч, чl, ш, щ, ъ, l.
Масала: бедар, верта, кхокха, дахар, зурма, жа, кlа, къиг, лекъ, леча, тай, тlай, маьждиг, майда, ринжа, цlелиг.
Аз йозане даьккхича элп олу. Цхьадолчу дешнашкахь аьзнаш элпел сов хуьлу, элпаш аьзнел сов хила а тарло.
Слайд;
Масала: итт бохучу дашехь кхо элп ду, ши аз ду (т-цкъа бен ца хеза).
Дешар бохучу дашехь пхи элп ду, ялх аз ду, хlунда аьлча Д-тlехьа и, э ши аз хеза.
Нохчийн алфавитехь 49 элп ду. Рогlехь дlахlиттийначу элпех абат олу.
Дешнаш аьзнех лаьтта.
— Аьзнаш йозанехь элпашца билгалдо. Дешнаш дакъошка декъало.
Слайд:
Масала: вор-да, чор-па, лаьм-наш, кхо-кха, та-ча, буьй-са, сов-гlат, чlа-ра. Хlора дешдекъехь мукъа аз доллучул дешдакъа хуьлу. Масала: lа-хар, го-маш, кlор-ни, бу-гlа, ла-ма-ро, во-тан-ча, зур-ман-ча, пон-дар-ча.
lамийнарг тlечlагlдеш тlедиллар кхочушдийр ду вай.
— Дешнашкара мукъа аьзнаш билгалдаха.
Слайд:
lа-хар, го-маш, кlор-ни, бу-гlа, ла-ма-ро, во-тан-ча, зур-ман-ча, пон-дар-ча.
Нийса кеп:
lа-хар, го-маш, кlор-ни, бу-гlа, ла-ма-ро, во-тан-ча, зур-ман-ча, пон-дар-ча.
Дешнийн дошам:
Аьрзу — орел, леча — сокол, ринжа — жима ков,
гомаш — буйвол, lахар — ягненок, лекъ — перепелка.
Къиг — ворона, маьждиг — мечеть, верта — бурка.
— Вайна девзи аьзнаш а, элпаш а, дешдакъош а.
Бераш,ненан маттаца йолу марзо цкъа а дlа ма йолийла шун. Дешар тlехь баккхий кхиамаш бохийла аш!
lодика йойла, марша lолда шу!
Пайдаэцна литература: Солтаханов Э.Х, Солтаханов И.Э., Эдилов С.Э. «Нохчийн мотт — 4 класс» Соьлжа-ГIала АО «ИПК» «Грозненский рабочий» — 2016ш. Абдурзаков Ш.И. «Iаламан совгIаташ» Дошам.Соьлжа-ГIала 2016 ш.
Автор: Хасаров Рамзан Шараниевич МБОУ «СОШ №54 имени Хасана Кааева» г. Грозный.
Тесты
Шалха элп юккъехь долу дош къастаде
бIов
зIе
+ гIала
дIора