Таханлерчу урокехь вай дуьйцур ду яханчу хенан хандешнийн чаккхенаш нийсаязъярх лаьцна.
Вайна ма-хаъара, нохчийн меттан урокашкахь вай мел 1амош йолу бакъо къамел нийса дан а, йоза г1алаташ доцуш хилийтарна а т1ейоьг1на ю. Мотт хаар дац, нагахь вайна кехат нийса, г1алаташ доцуш, яздан ца хаахь. Ткъа вайна вешан мотт а, цуьнан грамматика а ца йовзахь, кхечу къаьмнашна хьалха а иза кхардаме хир ду.
Ткъа х1инца вешан урокан коьртачу коьчална т1едахкале, карлайохур ю вай хандешан яханчу хенан кепаш.
Яханчу хенан хандешнийн кепаш:
Х1инцца яхана хан: х1ун дин? Х1ун хили?- эли, язди, кхеби.
Гуш яхана хан: х1ун дира? х1ун хилира?- элира, яздира, кхебира.
Яхана яьлла хан: х1ун дина? х1ун хилла? – аьлла, яздина, кхаьбба.
Хьалха яхана хан: Х1ун динера? х1ун хиллера?- аьллера, яздинера, кхаьббера.
Яхана ялаза хан: х1ун дора? х1ун хуьлура?- олура, яздора, кхобура.
Х1инца хьовсур ду вай яханчу хенан хандешнийн чаккхенаш нийса язъярхьама, уьш муха кхоллало.
Х1инцца яхана хан кхоллало билгалзачу кепан хандешнийн орамера аз хийца а луш, т1е –и, -ий кхетарца: къада- къеди, сацо- саций, ала- эли.
Гуш яхана хан кхоллало х1инцца яханчу хенан хандешнашна т1е -ра кхетарца: къеди- къедира, саций-сацийра, эли- элира.
Яхана яьлла хан кхоллало х1инцца яханчу хенан хандешнашна т1е -на кхетарца а, орамера мукъаза аз шалхадаларца а: къеди- къедда, саций- сецца, эли- аьлла. ( хаьтти- хаьттина).
Хьалха яхана хан кхоллало яхана яьллачу хенан хандешнийн чаккхенгара –а д1а а долуш, цуьнан меттана – ера х1оттарца: къедда— къеддера, сецца- сеццера, аьлла- аьллера.
Яхана ялаза хан кхоллало карарчу хенан хандешнашна т1е – ра кхетарца: къеда- къедара, соцу- соцура, олу- олура.
Т1едиллар №1.
Ялийначу байташкара яханчу хенан хандешнаш схьа а карадай, билгалдаккха уьш муьлхачу кепехь ду а, иштта дийца церан кхолладаларх а лаций.
Буьйсанан бода д1акъахкош,
1уьйрено кор диллина.
Батто шен дашо ч1уг хьовзош,
Малхе раж д1акховдийна.
Сахиллалц буьйса хазйина,
Седарчий къайладевлла,
Шен хаза т1емаш даржийна,
Полла а самабаьлла.
(Закриева Пет1амат)
Кеп: диллина- дилли+ на (яхана яьлла хан).
Хьоме дешархой, таханлера урок кху т1ехь ерзор ю вай. Со тешна ю, х1окху уроках аша пайда эцна хир бу аьлла.
1одика йойла шун. Марша 1ойла!
Пайдаэцна литератур:
1. В.А. Янгульбаев, Ж. М. Махмаев «Нохчийн мотт-6 класс» Грозный ГУ «Книжное издательство 2011 шо»
2. Эсхаджиев Я. У. «Юккъерачу школехь нохчийн меттан орфографи а, пунктуаци а 1амор» 5-11 классашна. Грозный Издательство «Арфа-Пресс» 2012 шо.
3. Эдилов С.Э. «Самукъане грамматика» 5-11 классашна. Соьлжа-г1ала 2012 шо.
4. Эдилов С.Э. «Нохчийн меттан синтаксисан практикум» Соьлжа-Г1ала Издательство «Арфа-Пресс» 2011 шо.
5. Исмаилов А. «Дош» Соьлжа-г1ала 2005 шо.
6. Халидов А.И. «Нохчийн метта1илманан терминийн луг1ат»/Грозный: «ГУП «Книжное издательство», 2012 шо.
7. Мациев А.Г. «Чеченско-русский словарь» Соьлжа-г1ала ФГУПК «ИПК «Грозненский рабочий» 2010.
8. Карасаев А.Т., Мациев А.Г. «Русско-чеченский словарь» Москва. Издательство «Русский язык» 2000.